Sau thành công của Cách mạng tháng 8/1945, Quốc dân Đại hội và Chủ tịch Hồ Chí Minh quyết định chọn Hà Nội chính thức trở thành Thủ đô – là “trái tim và khối óc” của đất nước.
Hòa bình chưa được bao lâu, thực dân Pháp nổ súng từng bước tấn công ra miền Bắc hòng tiêu diệt chính quyền cách mạng, thiết lập trở lại nền nô dịch của chủ nghĩa thực dân trên toàn lãnh thổ Việt Nam. Hưởng ứng lời kêu gọi Toàn quốc kháng chiến của Chủ tịch Hồ Chí Minh, cùng với cả nước, Hà Nội tiên phong nổ súng đánh giặc.
Quân dân Thủ đô đã chiến đấu ngoan cường, kìm chân địch trong nội thành suốt 60 ngày đêm, gây cho chúng nhiều khó khăn, hoang mang, tổn thất.
Đầu năm 1947, ta được lệnh rút khỏi Hà Nội lên chiến khu Việt Bắc để chuẩn bị cho cuộc kháng chiến lâu dài. Thủ đô bị thực dân Pháp chiếm đóng, quân và dân Hà Nội tiếp tục phát triển chiến tranh du kích ngay tại sào huyệt của địch.
Sau 9 năm kháng chiến trường kỳ với ý chí không gì lay chuyển được và tinh thần chiến đấu ngoan cường của quân và dân ta, đặc biệt là sau thất bại trong trận quyết chiến Điện Biên Phủ năm 1954, thực dân Pháp buộc phải ký Hiệp định Geneve (21/7/1954) công nhận độc lập, chủ quyền và toàn vẹn lãnh thổ của nước Việt Nam, chấp nhận rút quân khỏi miền Bắc Việt Nam.
16 giờ, ngày 9-10-1954, những tên lính Pháp cuối cùng rút qua cầu Long Biên; quân dân ta hoàn toàn kiểm soát thành phố.
Sáng 10-10-1954, Ủy ban Quân chính thành phố và Đại đoàn 308 do Thiếu tướng Vương Thừa Vũ – Chỉ huy trưởng của “Mặt trận Hà Nội 60 ngày khói lửa” dẫn đầu tiến vào giải phóng Thủ đô.
Hai mươi vạn nhân dân Thủ đô Hà Nội hân hoan chào đón đoàn quân chiến thắng. Trung đoàn Thủ đô giương cao lá cờ “Quyết chiến – quyết thắng” tung bay trong tiếng hò reo và niềm vui khôn viết của quốc dân, đồng bào.
Các đơn vị bộ đội ta đi đến đâu, nhân dân ùa ra hai bên đường, phất cờ, tung mũ, reo mừng, ca hát, tặng hoa bộ đội. Cổng chào, băng zôn, khẩu hiệu rực rỡ các đường phố, cờ đỏ sao vàng phấp phới trên các nóc nhà.
Ngày 10-10-1954 đi vào lịch sử là ngày giải phóng Thủ đô Hà Nội; không chỉ mang lại niềm phấn khởi, tự hào khôn xiết của người dân Thủ đô mà còn là niềm hạnh phúc lớn lao của cả nước và kiều bào ta ở nước ngoài. Không chỉ là thắng lợi của dân tộc Việt Nam mà còn là chiến công của nhân loại tiến bộ, yêu chuộng hòa bình trên toàn thế giới.
Ngày 10-10-1954, Hà Nội sạch bóng quân thù – trở thành mốc son trong lịch sử xây dựng và phát triển của Thủ đô và đất nước, đánh dấu một bước ngoặt có ý nghĩa to lớn, mở ra thời kỳ phát triển mới hết sức vẻ vang trong lịch sử Thăng Long – Đông Đô – Hà Nội. Thủ đô Hà Nội hoàn toàn thoát khỏi ách thống trị của đế quốc thực dân, nhân dân lao động làm chủ vận mệnh của mình, phấn khởi bắt tay vào xây dựng xã hội mới – xã hội chủ nghĩa.
Ngày nay, phát huy truyền thống đấu tranh cách mạng vẻ vang, Hà Nội xây dựng thành phố phát triển toàn diện và bền vững, xứng đáng là trung tâm đầu não chính trị – hành chính quốc gia, trung tâm lớn về văn hóa, giáo dục, khoa học, kinh tế và giao dịch Quốc tế của cả nước.
